Զեկույց «Աուտիզմ» թեմայով

Սույն թվականի ապրիլի 9-ին ՀՊՄՀ հիմնական դպրոցում աուտիզմի իրազեկման օրվա շրջանակում (ապրիլի 2-ը աուտիզմի մասին տեղեկատվության տարածման համաշխարհային օրն էր) տեղի ունեցավ դպրոցի լոգոպեդի զեկույցը «Աուտիզմ» թեմայով, որին հրավիրված էին մանկավարժներ, բուժաշխատողներ, հոգեբաններ:

Հակիրճ ներկայացնում ենք զեկույցը: 

Աուտիզմը համարվում է մեր դարի կարևորագույն խնդիրներից մեկը: Այն, լինելով ըստ էության ամբողջությամբ չբացահայտված երևույթ, գտնվում է տարբեր ոլորտի մասնագետների ուշադրության կենտրոնում, որոնց թվում են բժիշկները, հոգեբանները, նյարդահոգեբանները, լոգոպեդները, մանկավարժները և այլոք, որոնց նպատակն է բացահայտել աուտիզմ երևույթը և օգնել աուտիկ մարդկանց ադապտացվել հասարակությանը: 

Զեկույցում ներկայացված են.

1. Ինչ է աուտիզմը: 
2. Աուտիզմի պատմություն
3. Վիճակագրություն
4. Առաջացման հնարավոր պատճառներ
5. Հիմնական բնութագրական հատկությունները
6. Դասակարգում
7. Աուտիզմի հայտնաբերումը
8. Հասարակության իրազեկումը ու իրազեկվածությունը
9. Աուտիզմը և ինտելեկտը
10. Հայտնի աուտիկները 
11. Ինտեգրման հնարավորությունը հանրակրթական հաստատություններում
12. Տարբերակում այլ խանգարումներից՝ սենսոր ալալիա:

1. Ինչ է աուտիզմը: 

Աուտիզմը զարգացման խանգարում է, որը դրսևորվում է հաղորդակցման սոցիալիզացիայի, վարքագծի հարմարողականության ու խոսքի խանգարումներով: 

2. Աուտիզմի պատմությունից

Աուտիզմը համարվում է XX դարի երևույթ, սակայն դեռևս XVIII դարում բժշկական գրականության մեջ նկարագրվվել են մարդիկ, ովքեր ունեցել են աուտիզմի բնորոշումներ: Օրինակ՝ նրանք չէին խոսում, խուսափում էին շփումից, ունեին աննախադեպ հիշողություն:

Այն որոշ գիտնականներ համարել են մուտիզմ, որն առաջացել է մտավոր ֆունկցիայի խանգարման հետևանքով: Աուտիզմը մինչև վերջին 20-ամյակն անհասկանալի է եղել ԱՊՀ երկրների մասնագետների մեծամասնության շրջանում, աուտիկներին համարել են մտավոր հետամնացներ, հոգեկան հիվանդներ և այլն, ինչի արդյունքում աուտիկները հայտնվել են իրենց համար կործանարար ազդեցություն ունեցող հաստատություններում: 

Այն համարվել է շիզոֆրենիայի տարատեսակ. այդպես է բնութագրել շվեյցարացի հոգեբույժ Բլեյլերը: Աուտիզմը որպես համախտանիշ առաջին անգամ նկարագրել է ամերիկացի հոգեբույժ Լեո Կանները 1943թ.

Կանները ներկայացրել է աուտիզմի ժամանակ հետևյալ ախտանշանները.

1. մարդկանց հետ կոնտակտի մեջ մտնելու անընդունակություն,
2. խոսքի զարգացման հապաղում,
3. ոչ հաղորդակցական (ոչ կոմունիկատիվ) խոսք,
4. էխոլալիայի արտահայտում (բառերի ու խոսքի կրկնում),
5. կրկնվող ստերիոտիպ խաղեր,
6. ձգտում միապաղաղության,
7. հիանալի մեխանիկական հիշողություն,
8. ախտանիշների դրսևորում կյանքի առաջին 30 ամիսներից:

Անկախ Կաններից 1944 թ. ավստրիացի հոգեբույժ Հանս Ասպերգերը նույնպես նկարագրում է այս խնդիրը՝ որպես առանձին համախտանիշ

3. Վիճակագրություն

Աուտիզմ երևույթն է՛լ ավելի արդիական է դառնում՝ հաշվի առնելով վիճակագրական տվյալները: Այսօր աշխարհում, այդ թվում նաև Հայաստանում, աուտիկ երեխաների քանակը տարեցտարի ավելանում է: Ամբողջ աշխարհում վերջին տասնամյակում աուտիզմով երեխաների թիվն ավելացել է 10-15 անգամ: Հնարավոր է դա կապված է աուտիզմի մասին մասնագետների գրագիտության բարձրացման հետ՝ նաև մեր հանրապետությունում: Ըստ վիճակագրության աուտիզմը տղաների մոտ հանդիպում է 4-5 անգամ ավելի հաճախ, քան աղջիկների մոտ:

4. Առաջացման պատճառներ

Ինչի հետևանքով է առաջանում աուտիզմը, մինչև այժմ բացահայտված չէ, տարբեր գիտնականներ տարբեր կարծիքներ են արտահայտում, ոմանք գտնում են, որ դա էկոլոգիայի հետ է կապված, մյուսներն այն կապում են տեղեկատվական տեխնոլոգիաների զարգացման հետ, իսկ գիտնականների մի մասն էլ այն կապում է FOXP2 CNTNAP2 գեների հետ, որոնք պայմանավորում են լեզվական հմտությունների ձևավորումը, որ իբրև դրանց մուտացիայի արդյունքում առաջանում է խոսքի բացակայություն (հապաղում) ու հաղորդակցման հմտությունների անկում: Խոսվում է նաև աուտիզմի ժառանգական նախատրամադրվածության մասին: 

5. Հիմնական բնութագրական հատկությունները.

• խոսքի օրինաչափությունները խանգարված են,
• լեզվի օրինաչափությունները խանգարված են,
• խանգարված է ոչ խոսքային շփումը,
• հիպո-ամիմիկ, ոչինչ չասող դեմք՝ հայացքն ուղղված անորոշություն,
• ժեստերի բացկայություն կամ քիչ կիրառում,
• խոսքի արտահայտչականության խանգարում,
• միապաղաղ կրկնվող վարքագիծ,
• կրկնվող շարժումներ,
• ֆիքսացիա այս կամ այն երևույթի վրա,
• չի արձագանքում ձայներին,
• վախ չունի:

6. Դասակարգում. 

• մանկական աուտիզմ,
• ատիպիկ համախտանիշ,
• Ասպերգերի համախտանիշ,
• Ռետտի համախտանիշ,
• մանկական հասակի դեզինտեգրատիվ այլ խանգարումներ:

7. Աուտիզմի հայտնաբերումը

Ինչպես հայտնաբերել աուտիզմը: Աուտիզմն ընդունված է համարել զարգացման բարդ խանգարում, որն ի հայտ է գալիս կյանքի առաջին 3 տարիների ընթացքում: Այն կարող է դրսևորվել կյանքի առաջին ամիսներից, երբ երեխան խուսափում է մեծահասակի հետ շփումից, չի հպվում մայրիկին, չի ձգում ձեռքերը, չի ձգվում դեպի մայրիկը, չի նայում աչքերին, փախցնում է հայացքը, չի ժպտում մայրիկին, նա կարող է նույնիսկ ձայներին չարձագանքել: Աուտիզմը հատկապես կարող է հայտնաբերվել խաղահրապարակում՝ աննկատ երեխայի վարքին  հետևելու և այլ երեխաների հետ համեմատելու պայմաններում: Մանկական հասակի դեզինտեգրատիվ խանգարումը կարող ե դրսևորվել ավելի ուշ տարիքում, ինչի հետևանքով երեխան կորցնում է վարքային, հաղորդակցման, խոսքային հմտությունները:

8. Հասարակության իրազեկումն ու իրազեկվածությունը

Այսօր հասարակությունն ավելի իրազեկված է աուտիզմ երևույթի վերաբերյալ, ինչն արդյունք է հասարակական կազմակերպությունների ակտիվ գործունեության, հանրային իրազեկման միջոցառումների կազմակերպման, սակայն, այնուամենայնիվ շատ կարևոր է երևույթի մասին իրազեկում իրականացնել մանկավարժական առաջին օղակի համար հատկապես, քանի որ դասվարներն ու դաստիարակները միանշանակ պետք է ճանաչեն աուտիկ երեխային և գիտակ մոտեցում ցուցաբերեն նրանց: 

9. Աուտիզմը և ինտելեկտը

Կան տարակարծություններ աուտիկների մտավոր կարողությունների վերաբերյալ, որոշ գիտնականներ գտնում են, որ աուտիզմի դեպքում մեծ թիվ են կազմում մտավոր հետամնացություն ունեցողները, սակայն գիտնականների մի ստվար մասի կարծիքով աուտիկների մեծամասնությունը տիրապետում է փայլուն հիշողության, և նրանց ճիշտ ու գրագետ ադապտացիայի դեպքում նրանք հնարավոր է ո՛չ միայն չզիջեն իրենց գիտելիքներով զարգացման խանգարում չունեցողներին, այլև նրանց մտավոր զարգացման մակարդակը կարող է լինել ավելին, սակայն, և՛ զարգացման խանգարում ունեցողների, և՛ չունեցողների մոտ կարող է հանդիպել մտավոր կարողությունների ցածր մակարդակ:

10. Հայտնի աուտիկները 

Հայտնի աուտիկների շարքին կարելի է դասել հետևյալ անունները՝ Մոցարտ, Ագաթա Քրիստի, Դարվին, Էյնշտեյն, Նյուտոն, ֆիզիկոս Փոլ Դիրաք և այլոք: 

11. Ինտեգրման հնարավորությունը հանրակրթական հաստատություններում

Աուտիկ երեխաների ինտեգրումը հանրակրթական հաստատություններ հնարավոր է, եթե ի սկզբանե նրանց հետ տարվի ճիշտ ու գրագետ աշխատանք և նրանք ադապտացվեն հասարակությանը, ինչևէ, դա պետք է իրականացվի միայն համապատասխան մասնագիտական համալրում ունեցող հաստատություններում, որտեղ կլինեն հոգեբան, հատուկ մանկավարժ, լոգոպեդ, սոցիալական մանկավարժ, և նրանց հետ աշխատող մանկավարժական կազմը նույնպես պետք է լինի գրագետ պատրաստված:

12. Տարբերակում այլ խանգարումներից 

Աուտիզմն ունի հստակ ախտանիշերի շարք, սակայն շատ հաճախ այն շփոթում են այլ խնդիրների հետ, օրինակ, ծանր սենսորային ալալիայի դեպքում հնարավոր է երեխան չարձագանքի իրեն դիմելուն, մեկուսանա, ցուցաբերի կրկնվող վարքագիծ ու շարժումներ, որը շատ նման է աուտիզմի ախտանշաններինի, սակայն դա աուտիզմ չէ, այլ գլխուղեղի օրգանական ախտահարումով պայմանավորված խոսքային խանգարում է, որի դեպքում տուժում է գլխուղեղի խոսքի զգայական կողմը ապահովող խոսքային կենտրոնը, ինչի հետևանքով երեխան չի ընկալում խոսքը և չի արձագանքում, բնականաբար, տուժում է նաև հաղորդակցումը, իսկ որպես ոչ խոսքային ախտանիշներ այս դեպքում կարող են դիտվել և՛ կրկնվող վարքագիծը, և՛ շարժումները, ուստի նման դեպքերում հարկավոր է կատարել խորը, մանրակրկիտ հետազոտություն, ինչի արդյունքում պատկերն ավելի պարզ և հասկանալի կլինի:

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ